Classicale Werkgroep
Kerk en Israël Utrecht

Tijdens een zes weken durend studieverlof kreeg ik de tijd om de twee delen christologie van de Duitse theoloog Friedrich Wilhelm Marquardt te lezen. Het vermelden van één voorval is mij daarvan vooral bijgebleven. Marquardt vertelt op pg. 102 van het eerste deel van zijn christologie:

“Op het vierde congres van Wipkingen (een wijk in Zürich, Zwitserland) ontstond in 1941 (midden in de oorlog) een discussie over de hulp aan Joden(christenen) tussen de bekende theologen Emil Brunner (en de meerderheid van de aanwezige congresleden) en Karl Barth. Er lag een memorandum (uit 1938) ter tafel met als titel: Het heil is uit de Joden. Brunner wilde deze tekst uit Johannes 4:22 verstaan als: het heil was uit de Joden. Barth weigerde echter hiermee in te stemmen en dreigde verdere medewerking aan de hulpverlening zelfs op te schorten. Dat laatste heeft hij uiteindelijk niet gedaan, maar de dreiging laat zien hoe belangrijk voor Barth de gedachte is dat het heil niet eens in het verleden vanuit het Jodendom gekomen is, maar dat dat tot op vandaag nog steeds geschiedt!”

Wij komen de tekst: ‘Het heil is uit de Joden’ tegen in een gesprek dat Jezus heeft met een Samaritaanse vrouw. Zij spreken over levend water, de mannen uit het leven van de vrouw en de vraag op welke plaats aanbeden moet worden. Op die laatste vraag reageert Jezus: ‘U weet niet wat u aanbidt. Wij weten het, want het heil is uit de Joden.’

Het lijkt misschien op het allereerste gezicht een academische kwestie. Maar dat is het allerminst. In het ene geval – het heil was uit de Joden (Brunner en de zijnen) – is het Joodse geloof historisch van belang, maar houdt het belang ervan op een gegeven moment op. Het Jodendom is dan (slechts) van betekenis voor zover het de voorgeschiedenis van het christendom is. Eeuwenlang heeft de kerk zo gedacht: ‘De kerk is in de plaats van het Jodendom gekomen. God heeft zich afgekeerd van zijn volk en zich toegewend tot de kerk.’ In het andere geval – het heil is uit de Joden (Barth) – geldt de uitspraak van Jezus nog steeds. Wie voor vandaag op zoek is naar ‘heil’, kan volgens de bijbel niet om het Jodendom heen. Het Jodendom van vandaag, als een levend volk onder ons.

Karl Barth heeft dat scherp gezien. Misschien wel als een van de eersten – en in de dop al in 1941!


Bert de Goede


gepubliceerd 2001